Tym razem tematyka patriotyczna, porównujemy Mickiewicza i Słowackiego.

 Czy rzeczywiście polska literatura romantyczna koncentruje się na tematyce patriotycznej ? Rozważ problem odwołując się do twórczości A.Mickiewicza i Juliusza Słowackiego.

     Romantyzm przypadł na trudny okres w dziejach naszego narodu. Były to lata okupacji i niewoli, czas kiedy to Polską rządził nienawidzony przez wielu naszych rodaków car. Chęć zmiany sytuacji społecznej i politycznej kraju oraz sprzeciw wobec władzy absolutnej powodowały wybuchy zrywów narodowych. Największym z nich było Powstanie Listopadowe, które niestety zakończyło się klęską. To właśnie ta próba podjęcia walki była główną przyczyną powstania najważniejszych dzieł Mickiewicza i Słowackiego. Następnie nastąpił okres „Wielkich Emigracji” – Polacy obawiając się silnych represji ze strony zaborcy uciekali z kraju lub byli zmuszani do jego opuszczenia.

Literatura romantyczna obejmowała przede wszystkim tematykę związaną z ówczesną sytuacją polityczną, a zatem patriotyzm i miłość do ojczyzny były z pewnością najpopularniejszymi motywami. Niektóre dzieła wprost mówiły o poświęceniu jednostki dla dobra ojczyzny, o chęci walki za niepodległość, czy o zrywach narodowościowych Polaków. Kolejne natomiast w celu zrozumienia przekazu wymagały pogłębionej interpretacji w tym kierunku, a jeszcze inne odbiegały zupełnie od tej tematyki i skupiały się zupełnie na czymś innym. Popularna była także miłość do drugiego człowieka. Ta charakterystyczna dla romantyzmu, nieszczęśliwa miłość wzorowana na "Cierpieniach młodego Wertera" najczęściej kończyła się rozstaniem lub samobójczą śmiercią jednego z kochanków. Zdarzała się jednak także miłość spełniona jak ta Tadeusza i Zosi z "Pana Tadeusza". Spotkać można było także wątki apokaliptyczne, czy te związane z bohaterem romantycznym, który był wybujałym indywidualistą i buntownikiem nieprzystosowanym do otoczenia. Popularna była także samotność, czy podróż będąca elementem biografii samego autora. Przede wszystkim jednakże skupiano się na wspomnianym wcześniej patriotyzmie.

      Dwaj najwięksi polscy wieszcze narodowi, czyli Adam Mickiewicz oraz Juliusz Słowacki, w swych dziełach próbowali rozliczyć się z własnym krajem z Powstania Listopadowego. Chcieli opisać przygotowania, sam przebieg, a przede wszystkim przyczyny jego upadku, by na końcu dokonać sądu nad narodem. Mogłabym tu przytoczyć wiele dzieł tych dwóch wybitnych pisarzy, jednak skupię się na tych najbardziej znanych.

     Pierwszym dziełem poruszającym tematykę powstańczą jest III cz. "Dziadów" A.Mickiewicza. Jest to wyraz najgłębszych patriotycznych uczuć, obraz cierpienia zniewolonego narodu oraz walki z zaborcą. Dramat ten zawiera wzór osobowy patrioty- Polaka, jakim jest główny bohater - Konrad. Porównywany jest do Mesjasza narodu, który przewodzi Polsce w drodze do jej wolności. W utworze tym zawarty jest mesjanizm narodowy, w którym Polska jest porównywana do Chrystusa, a jej losy do Drogi Krzyżowej. Zawarty w nim konflikt dobra ze złem czyni to dzieło ponadczasowym. Jest to więc wyraz i manifest prawdziwego patriotyzmu oraz wiary w niezniszczalną moc narodu i jego wolność. Ich wystawienie w teatrze często bywało manifestem polskości oraz wydarzeniem politycznym.

Następne dzieło naszego wielkiego wieszcza narodowego to "Konrad Wallenrod". Pisał je w czasie pobytu na zesłaniu w Rosji, które spowodowane było dawną działalnością poety w tajnych związkach młodzieżowych, filomatów i filaretów. W czasie zesłania Mickiewicz pracował w kancelarii gubernatora jako urzędnik państwowy, służył więc tym samym, choć wbrew sobie, zaborcy - krajowi, który był odwiecznym wrogiem jego ojczyzny. W podobnej jak Mickiewicz sytuacji znajdowało się w tym czasie wielu Polaków, przymusowo wcielonych do armii carskiej lub zmuszonych do pracy w rosyjskiej administracji państwowej. Mickiewicz próbując odnaleźć się w tej dwuznacznej sytuacji, napisał "Konrada Wallenroda" dla siebie i dla zesłanych jak on rodaków. Nie mógł on pisać wprost o pewnych sprawach, gdyż uniemożliwiała mu to przede wszystkim cenzura rosyjska. Przeniósł więc akcję w odległą przeszłość. Walter Alf był patriotą, dla dobra ojczyzny gotowym poświęcić miłość do ukochanej kobiety, własne szczęście i tożsamość, a także rycerską uczciwość, szlachetność i honor. Jako mały chłopiec został porwany przez Krzyżaków. Wychowywał go mistrz Winrych, jednak sam Walter nie zapomniał nigdy o swej ojczyźnie. Uczucie tęsknoty i chęć zemsty podsycały w nim pieśni Halbana. Szansę ucieczki dała im jedna z bitew, trafili wówczas na dwór litewskiego księcia Kiejstuta, gdzie Walter poznał, pokochał i poślubił jego córkę. Najazdy Krzyżaków nie dawały Walterowi spokoju. Znał ich potęgę i był świadomy zagrożenia, wiedział, że z takim przeciwnikiem można wygrać jedynie poprzez podstępną walkę. Czuł obowiązek podjęcia działań obronnych kraju, przez co opuścił żonę. Przyjął fałszywe nazwisko i jako Konrad Wallenrod, znany z waleczności niemiecki rycerz, wkradł się w łaski zakonu. Zdobył ich zaufanie i tytuł wielkiego mistrza, po czym doprowadził wojska do klęski. Skazany na śmierć z rąk wroga, popełnił samobójstwo. Zrezygnował z własnej miłości, tożsamości i uczciwego, spokojnego życia. Podejmując swoje decyzje kierował się zawsze losem Litwy.

     Juliusz Słowacki również nie pozostaje biernym wobec ojczyzny. Napisał "Kordiana" w czasie pobytu w Genewie. Dzieło to jest uznawane za próbę rozrachunku poety z moralnymi i politycznymi problemami pokolenia, które przeżyło powstanie listopadowe, oraz próbę podjęcia polemiki z Mickiewiczem, a właściwie jego dziełem – III cz. "Dziadów". "Kordian" jest przede wszystkim bezwzględną krytyką przywódców powstania listopadowego oraz jego oceną. Autor opisuje reakcję Polaków na objęcie tronu polskiego przez cara. Prości ludzie wyczuwali zagrożenie, ale nie potrafili przeciwstawić się obcemu władcy. Arystokracja nie zauważała zbliżającej się klęski narodu, zafascynowana była potęgą cara. Polacy zdecydowani na podjęcie działań politycznych także nie byli jednomyślni. Część z nich traktowała spisek jako niemoralny, inni pragnęli oddać życie za ojczyznę poprzez samotną walkę. W scenie na Mont Blanc pojawia się kluczowa dla dramatu idea winkelridyzmu, Polska nie powinna biernie czekać w niewoli, ale jak wiele razy w swojej historii, musi zerwać się do boju nawet, gdyby miał on się zakończyć klęską. Główny bohater utworu Kordian sam podejmuje próbę uratowania ojczyzny. Chce dokonać zamachu na cara, podczas koronacji, która ma odbyć się w Warszawie. Strach i Imaginacja przeszkadzają mu jednak w wykonaniu tego zadania. Polacy przedstawieni w utworze są bardzo realistycznie, mimo, że autor poddaje ich ostrej krytyce, docenia także ich odwagę, męstwo i poświęcenie dla ojczyzny.

     Wracając do poezji Mickiewicza, ostatnim jego wielkim dziełem mówiącym o ojczyźnie i patriotyzmie jest "Pan Tadeusz". Utwór ten przedstawia postaci bardzo realistyczne. Ukazuje zarówno ich zalety, jak i wady. Autor opisuje codzienne życie mieszkańców, stosunek do sąsiadów a przede wszystkim do ojczyzny. Charakterystyczną cechą szlachty polskiej było jej przywiązanie do tradycji i polskości oraz odrzucanie wzorców cudzoziemskich. Wśród szlachty żywa była pamięć o bohaterach narodowych takich jak Kościuszko czy Jasiński. Szlachta kochała swoją ojczyznę i zawsze była gotowa o nią walczyć. Nawet zwaśnione ze sobą rody, w obliczu najazdu obcych jednoczyły się w celu wspólnej obrony swego kraju. Spośród szlachty wyróżniały się jednostki wybitne mające wpływ na otoczenie. Taką osobą był Jacek Soplica, główny bohater utworu. Za młodu był awanturnikiem, jednak po zamordowaniu Stolnika i oskarżeniu o zdradę kraju, przeszedł przemianę wewnętrzną i wstąpił do zakonu. Pragnął odkupić swoje grzechy, dlatego całkowicie oddał się idei służby ojczyźnie, podobnie jak Konrad Wallenrod, czy Konrad z III cz. "Dziadów". Jednak w przeciwieństwie do nich nie działa samotnie, lecz dla swoich idei szuka poparcia wśród ludu. Jego żarliwy patriotyzm powoduje, że grzechy zostają mu odkupione, a jego postać jest uznawana za jeden z literackich wzorców osobowych. Sam "Pan Tadeusz" miał stać się dla Mickiewicza sposobem na zapomnienie o kłótniach i bezustannych oskarżeniach jakimi obrzucali się emigranci.

      Na poezji romantycznej spoczywała ogromna odpowiedzialność. Miała ona ostatecznie doprowadzić do zwycięstwa Polski z wrogiem, ale była też niemal idealną realizacją romantycznej estetyki. Jej wielkość objawiała się właśnie w tym, iż potrafiła pogodzić dwa plany wypowiedzi.