Przypomnijmy sobie starożytność....

Najważniejsi filozofowie epoki

Pitagoras - żył w VI w. p.n.e. Dał początek religijnym, politycznym i etycznym ideom, głoszonym, przez pitagorejski związek. Był on związkiem etycznym. Wierzenia pitagorejskie ( dusza istnieje oddzielnie od ciała, może łączyć się z dowolnym ciałem, dusza jest trwalsza od ciała, jest potężniejsza i doskonalsza od ciała, ciało jest dla duszy więzieniem ). Pitagorejczycy pierwsi zajęli się matematyką i pchnęli ją naprzód. Doszli do wniosku, że za powstanie świata nie odpowiada już ani woda ani ogień tylko liczba. Uświadomili sobie kulistość Ziemi. System pitagorejski : Ziemia krąży dookoła idealnego ośrodka systemu planetarnego. Pitagorejczycy dali filozofii pamiętne koncepcje metafizyczne, a mianowicie teorię liczby jako zasady świata oraz przekonanie o harmonijności świata.

Sokrates - żył na przełomie IV i V wieku. Zajmował się etyką, moralnością. Najpierw nauka sofistów podobała się Sokratesowi, jednak kiedy weszli na drogę relatywizmu moralnego, zaczął ich krytykować. Sokrates uważał, że cnota, czyli arete była i jest niezmienna dla wszystkich, jest jedna. Nadał znaczeniu cnoty znaczenie moralne, nie tylko fizyczne. Sofiści twierdzili, że cnót jest wiele. Sokrates mówił, że cnota ma charakter bezwzględności, czyli obowiązuje wszystkich. Jest jednym i tym samym wiedzieć co to sprawiedliwość i działać sprawiedliwie. Sokrates twierdził, że tylko niewiedza usprawiedliwia. Filozofia wg Sokratesa jest nawoływaniem do cnoty ( protreptyka ), do uczenia się cnoty. Wg niego ważne jest aby wychować dobrego człowieka i dobrego obywatela. Celem człowieka jest osiągnięcie szczęścia ( endajmonia ). Cnota obowiązuje bez względu, czy zyska powszechne uznanie, czy pogardę. Cnota nie jest relatywna. W badaniach Sokrates wykorzystał technikę rozmowy. Rozmawiał z ludźmi, niejednokrotnie ośmieszając ich. Intelektualizm moralny - przekonania, że doskonałość moralna jest fundamentem mądrości. W tradycji sokratejskiej podmiotem odpowiedzialności moralnej jest rozum.

Platon - krytykował on sofistów, m.in. za to, że uczyli za pieniądze. Zarzucał im także głoszenie, że w nauczaniu najważniejsza jest nie tyle prawda co skuteczność argumentacji. Zajmował się głównie nauką o ideach. To co dane nam za pomocą zmysłów, jest tylko zjawiskiem, zaś prawdziwy byt to idea poznania za pomocą wyglądu intelektualnego. Każda rzecz ma swoją ideę. Wszystko co posiada swoją definicję posiada ideę. Idee to prawdziwa rzeczywistość, zaś świat dany za pomocą zmysłów to tylko złuda. U Platona nauka o duszy byłą ściśle związana z teorią poznania. Dusza jest odpowiedzialna za funkcje intelektualne. Od Platona pochodzi powiązanie świata idei czyli bytu prawdziwego z zasadami moralności. Był on przekonany, że dusza jest doskonałym elementem natury ludzkiej, że ciało jest więzieniem dla duszy, ponieważ od ciała pochodzi poznanie zmysłowe, co nie jest prawdziwe. Nauka platońska wywodzi się po części z tradycji pitagorejskiej ( wędrówki dusz ). Platon twierdzi, że dusza każdego człowieka posiada wiedzę o ideach, ponieważ zdobyła ją przed urodzeniem. Wszelka nauka jest więc tylko przypominaniem. Był on przekonany, że wszyscy ludzie posiadają kompetencję logiczno-matematyczną.

Arystoteles - występował przeciw platońskiej nauce o ideach. Sformułował doktrynę, która zastąpiła mu naukę Platońską - byłą to doktryna teologiczna ( teoria transcendentnego Boga i transcendentnego rozumu, teologiczne przyrodoznawstwo i teologiczna etyka ). Później czynnik empiryczny wziął górę w filozofii Arystotelesa, zaczął budować empiryczną naukę - biologie, socjologię, historię. Dla Arystotelesa byt jest jednostkowy a wiedza ogólna. Z założeń Arystotelesa wynikało, że istnieją pojęcia ogólne nie mające i nie potrzebujące definicji. Rozwinąwszy szeroko logikę Arystoteles potraktował ją jako odrębną dziedzinę.

                                                                Nazwa

Terminem „starożytność” określa się czasy od około 4000 lat p.n.e do 476 r. n.e (upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego). Natomiast pojęcie „antyk” odnosi się do kultury śródziemnomorskiej (Grecji i Rzymu) do V w. n.e. Ten dorobek kulturowy określa się jako klasyczny (w znaczeniu: doskonały) i obok Biblii jest uważany za pierwowzór etyki i estetyki cywilizacji europejskiej.

Literatura

Antygona – uosabia rozdarcie między dwiema ważnymi ideami. Jej dramat pokazuje, że władza powinna służyć ludziom, a uczucia jednostki nie mogą być deptane przez bezosobowe rozkazy.

Bohaterowie mitów (Ariadna, Herakles, Atena, Apollo, Ares, Prometeusz, Ikar, Syzyf, Odyseusz, Penelopa).

Kreon – uosobienie bezdusznej władzy; uważa, że wydany rozkaz obowiązuje zawsze i wszystkich, bo musi zostać zachowany autorytet władzy w kraju. A jego dobro jest ważniejsze niż rodzina, bo dobro ogólne jest ważniejsze niż dobro jednostki.

Ajschylos (525-456 p.n.e.) – twórca tragedii greckiej,którego twórczość poprzedziła dzieła Sofoklesa i Eurypidesa. Jego utwory zawierają tematykę religijną z elementami nacechowanymi moralizmem. W 484 r. p.n.e. wygrał pierwszy konkurs dramatyczny, a potem jeszcze 13 razy zdobywał główną nagrodę ateńskich igrzysk teatralnych. Wprowadził to teatru drugiego aktora, ograniczył rolę chóru i wprowadził do tragedii akcję dziejącą się poza sceną.

Arystoteles (384-322 p.n.e.) – obok Platona najwybitniejszy filozof grecki. Stworzył opozycyjny do Platona system filozoficzny,którego chrześcijańska odmiana (tomizm) jest od XIII w.oficjalną filozofią Kościoła katolickiego. Miał też ogromne zasługi w rozwoju astronomii, fizyki, biologii i logiki (niestety, większość jego teorii astronomicznych i fizycznych okazała się błędna).

Ezop (VI w. p.n.e.) – starożytny bajkopisarz, który stworzył tzw. bajkę zwierzęcą, której bohaterami są zwierzęta i przedmioty. Jego bajki stały się wzorem dla całej literatury europejskiej– naśladowali je m.in. La Fontaine, Kryłow, Rej, Krasicki i Mickiewicz.

Homer (VIII w. p.n.e.) – stworzył dwa wielkie eposy (Iliadę i Odyseję) i od niego zaczęła się historia literatury naszego kręgu kulturowego. Obie epopeje były podstawowymi tekstami w szkole greckiej i wyprowadzono z nich greckie pojęcia o bóstwach i świecie. Są podstawą kształtowania się pojęć religijnych i etycznych Greków i Rzymian. Badania tekstów dały też początek późniejszej nauce o literaturze, którą Grecy nazwali najpierw gramatyką, a później filologią.

Horacy (65-8 p.n.e.) – wielki rzymski poeta liryczny, który napisał m.in. Carmina (czyli pieśni), które tłumaczył Kochanowski,a na których wzorowało się wiele pokoleń. Był propagatorem epikureizmu (carpe diem – czyli chwytaj dzień) i zasady złotego środka. Przypisuje mu się słowa: „Słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę”.

Platon (ok. 427-347 p.n.e.) – jeden z najwybitniejszych filozofów starożytności, był twórcą systemu filozoficznego obecnie nazywanego idealizmem platońskim. Uważa się, że od niego zaczyna się właściwa filozofia europejska – rozumiana jako nauka, a nie spekulacje.

Safona (VII-VI w. p.n.e.) – grecka poetka, która, jak głosi legenda, była nieszczęśliwie zakochana w poecie Alkajosie. Mieszkała na wyspie Lesbos, gdzie prowadziła szkołę dla dziewcząt. Obok Pindara i Anakreonta należy do trójki najwybitniejszych poetów tego okresu. Napisała ponad 6000 wierszy, z czego do dziś zachowało się jedynie kilkanaście.

Sofokles (496-406 p.n.e.) – twórca tragedii greckiej, autor Antygony i Króla Edypa, ale także aktor. To on wprowadził na scenę trzeciego aktora, dodał dekoracje sceniczne i traktował każdą tragedię jako zamkniętą historię. Napisał 123 dramaty, ale do naszych czasów zachowało się tylko siedem.

Sokrates (469-399 p.n.e.) – filozof grecki, nauczał w Atenach,gdzie mieszkał i prowadził dyskusje z przypadkowymi przechodniami. Nie pozostawił po sobie żadnych tekstów; to, co wiemy, pochodzi z relacji Platona i Ksenofonta, z których Sokrates wyłania się jako retoryczny autorytet. Głosił, że cnota jest dobrem bezwzględnym, czym przeciwstawiał się relatywizmowi sofistów.

Najważniejsze pojęcia

Herkulesowa praca – mówimy tak o ciężkim, przekraczającym ludzkie siły zajęciu. Wyrażenie pochodzi oczywiście od 12 prac Herkulesa.

Jabłko niezgody – oznacza powód do kłótni. Bogini niezgody rzuciła na stół jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”, a Parys miał zdecydować, do której bogini trafi owoc.

Kompleks Edypa – tego wyrażenia zaczął używać Freud na określenie skomplikowanych relacji pomiędzy matką a synem i na stałe weszło do języka psychologii. Pochodzi z mitu o Edypie, który na skutek skomplikowanych kolei losu poślubił swoją matkę.

Koń trojański – oznacza ukryte niebezpieczeństwo. Trojanie, którzy rano zobaczyli przed bramą wielkiego drewnianego konia, wciągnęli go do miasta, myśląc, że to podarunek. Wtedy z konia wyskoczyli Odyseusz i wojownicy i zajęli miasto.

Kości zostały rzucone – tak mówimy o sytuacji, kiedy stało się coś nieodwracalnego. Tak podobno powiedział Juliusz Cezar, gdy przekroczył rzekę Rubikon, tym samym rozpoczynając w Rzymie wojnę domową.

Narcyzm – w obiegowym myśleniu oznacza bezgraniczne zadowolenie z siebie, głównie z wyglądu i ciała. Pochodzi od zachowania mitologicznego Narcyza, który spędził życie, wpatrując się w swoje odbicie.

Nić Ariadny – dziś rozumiemy to jako dobrą radę albo nieoczekiwaną pomoc. Tezeusz, wchodząc do labiryntu, w którym miał zabić Minotaura, znaczył sobie drogę powrotną nicią, którą dostał od Ariadny.

Pięta Achillesa – oznacza słaby punkt. Matka Achillesa, trzymając syna za piętę, wykąpała go w Styksie, co zapewniło mu odporność przed wszystkimi ciosami. Zginął od strzały Parysa, która ugodziła go właśnie w piętę.

Puszka Pandory – oznacza mnóstwo kłopotów, które zdają się nie mieć końca. Gdy Pandora została zesłana na ziemię, miała ze sobą puszkę, której nikomu nie wolno było otwierać. Namówiła jednak do tego męża i wypuścili z puszki choroby i nieszczęścia.

Stajnia Augiasza – oznacza wielki bałagan. Oczyszczenie stajni Augiasza było jedną z 12 prac Herkulesa – sprytnie zmienił on bieg rzeki i wpuszczając tam strumień wody wysprzątał stajnię w jeden dzień.

Syzyfowa praca – oznacza żmudne, niemające końca i sensu zajęcie. Określenie to pochodzi z mitu o Syzyfie, który wciąż wtacza pod górę głaz, staczający się w dół metr przed szczytem.

Najważniejsze motywy i tematy

Bunt (np. Antygony przeciwko zasadom, które chce na niej wymóc Kreon; bunt ludzi wobec bogów).

Konflikt tragiczny – konieczność wyboru między dwiema równoważnymi wartościami. Przykładem klasycznego konfliktu tragicznego są losy Antygony, która musi wybrać między posłuszeństwem wobec Kreona, czyli władcy, a kierowaniem się regułami ustalonymi przez bogów.

Motywy z mitologii (Ariadna, Ikar i Dedal, wojna trojańska, Prometeusz, Herkules).

Starożytny rycerz (np. Hektor) – staje do walki, choć wie, że na pewno w niej polegnie. Rycerz w tamtych czasach jest mężny, posiada nadludzkie umiejętności w walce i posługiwaniu się bronią, jest przystojny, kieruje się honorem i pochodzi z wysokiego rodu. Nie jest samodzielny w swoich decyzjach, bo do jego życia wciąż mieszają się bogowie.

Wielkie dzieła

Antygona (Sofokles) – sprzeciwia się rozkazowi stryja, władcy Teb, i postanawia pogrzebać zwłoki brata, uznając wyższość prawa boskiego nad ludzkim. Tak zarysowany został konflikt dramatyczny w utworze. Antygona jest symbolem buntu, odwagi i braku pokory, a Kreon uosabia dumę, upór i nieustępliwość.

Iliada (Homer) – epos nawiązujący do wydarzeń z lat 1194-84 p.n.e. (ostatnie dziesięciolecie wojny trojańskiej). Bohaterowie są heroiczni i wyidealizowani, a bogowie amoralni i lekceważący ludzi.

Król Edyp (Sofokles) – dzieje króla Edypa i jego rodu są potwierdzeniem tezy, że przed przeznaczeniem się nie ucieknie– to, co przepowiedziała wyrocznia, musi się wydarzyć i nie ma od tego ucieczki. Nawet w sytuacji, gdy wydaje się nam, ze trochę wiemy o przyszłości.

Odyseja (Homer) – epos, który w sposób baśniowy pokazuje powrót do domu bohatera wojny trojańskiej, Odyseusza. Jego powrót trwa 10 lat, Odyseusz przeżywa mnóstwo niezwykłych przygód, w których musi wykazać się inteligencją i przebiegłością (to on wymyślił podstęp z koniem trojańskim).

Pieśni (Horacy) – Horacy najchętniej pisał o przyjaźni,miłości i zabawie, zręcznie wplatając w to refleksje filozoficzne. Swoje poglądy odnalazł w epikureizmie i stoicyzmie. Zalecał spokojne i jednocześnie beztroskie życie, ale by je osiągnąć,należało stosować zasadę tzw. złotego środka. W wierszach wprowadzał swobodny tok rozmowy, bo zwracał się w nich do konkretnych osób. Jego pieśni chętnie śpiewano, akompaniując sobie na lirze lub flecie.

Gatunki literackie pochodzące ze starożytności

Epos – inaczej epopeja; jeden z najstarszych i głównych gatunków epiki. Są to najczęściej poetyckie utwory prezentujące życie legendarnych lub historycznych bohaterów na tle ważnych historycznie dla narodu wydarzeń. Może to być też opowieść o początkach dziejów tego narodu. Często występują w nim postacie magiczne, boskie i demoniczne. Najwcześniejsze eposy to zbiory opowieści mitycznych.

Mit – opowieść o bogach, stworzeniu świata, dziejach rodów i zwykłych ludzkich uczuciach i problemach. W ten sposób wyraża wierzenia dawnej społeczności, prezentuje światopogląd i system wartości tamtej epoki. Mity są do dziś inspiracją twórców kultury i sztuki.

Pieśń – gatunek liryczny w swojej genezie związany z muzyką (pieśni średniowieczne, ludowe), od której jednak się odłączył. Kształt tekstowy wiersza pochodzi z utworów Horacego i innych autorów greckich.

Tragedia grecka – do niepodważalnych reguł gatunku należała tzw. reguła trzech jedności (czasu, miejsca i akcji), a na scenie mogło przebywać maksymalnie trzech aktorów. Gatunek ten ma sztywną strukturę, na którą składają się: prolog (wejście aktorów), parados (wejście chóru), epeisodion (tekst mówiony przez aktorów), stasimon (komentarz chóru), epeisodion (od 3 do 5), stasimon (od 3 do 5), exodos (ostatnia pieśń i wyjście chóru).

Dwa najważniejsze nurty filozoficzne

Epikureizm i stoicyzm - dwa ważne nurty filozoficzne, które przenikają twórczość poetów i myślicieli epoki. Epikureizm stworzył Epikur – uważał on, że aby być szczęśliwym, trzeba wierzyć zmysłom,nie uznawać sił ponad-naturalnych i dążyć do przyjemności. Natomiast stoicyzm (Zenona z Kition) poleca zachowanie równowagi duchowej wyzbycie się wszelkich gwałtownych emocji. Spokój wobec wszystkiego, co nas spotyka, to uniwersalna recepta na szczęśliwe życie. Obok Biblii literatura antyczna jest najważniejszym źródłem odniesień i nawiązań. Do antyku nawiązywał Jan Kochanowski, Ignacy Krasicki, Stefan Żeromski. Poeci i pisarze współcześni wciąż nawiązują do mitu ikaryjskiego (Wciąż o Ikarach głoszą Ernesta Brylla, Ikar Jarosława Iwaszkiewicza). Wiele nawiązań pojawia się w twórczości Juliana Tuwima, Zbigniewa Herberta, Leopolda Staffa i Stanisława Grochowiaka. Z filozofii epoki najczęściej przywoływany będzie Platon, Epikur, Arystoteles i stoicy.

Sztuka grecka

Nazwa sztuka grecka obejmuje twórczość artystyczną społeczeństwa greckiego w okresie od 1150 r. p.n.e. do 30 r. n.e. Sztuka wcześniejsza, z lat 3000-1100 p.n.e. nosi nazwę egejskiej. W tym czasie wykształcają się dwa porządki architektoniczne: dorycki i joński.

Cechy porządku doryckiego:

• kolumna bez bazy, pokryta ostro ściętymi żłobkami,
• kapitel (zwieńczenie kolumny) składający się z poduszki i czworokątnej płyty,
• belkowanie (elementy nad kolumną) składa się z części gładkiej oraz z powtarzających się tryglifów i metop

Cechy porządku jońskiego:

• kolumna smuklejsza od doryckiej,
• baza trójczłonowa,
• kapitel składa się z dwóch wywiniętych ku dołowi wolut (tzw. ślimacznice),
• belkowanie złożone z trójczłonowego architrawu i fryzu wypełnionego ciągłą dekoracją figuralną

Cechy porządku korynckiego:

• smukła głowica,
• baza – jak w porządku jońskim,
• głowica w kształcie koszyka uformowanego z dwóch rzędów liści akantu mocno rozchylonych na zewnątrz (najbardziej charakterystyczna cecha tego porządku),
• belkowanie – podobnie jak w stylu jońskim.

Rzeźba

Rzeźba okresu dojrzałego archaizmu podobna jest do rzeźb egipskich – ciała są wyprostowane, ręce sztywne, ułożone wzdłuż tułowia. Postaci są statyczne, zawsze portretowane od przodu. Do najsłynniejszych rzeźb z tego okresu należy wielki posąg Posejdona.

Głównym ośrodkiem artystycznym tego czasu były Ateny, gdzie tworzył najbardziej znany rzeźbiarz grecki, Fidiasz, autor monumentalnego posągu Zeusa (zaliczanego do jednego z siedmiu cudów świata) i posągu Ateny Partenos. Innymi bardzo znanymi rzeźbiarzami tego okresu byli: Poliklet z Argos, twórca matematycznego kanonu ciała ludzkiego oraz Myron, twórca słynnej rzeźby Dyskobol. W tym czasie wspaniale rozwijała się także architektura: w Atenach zbudowano Partenon (świątynię ku czci Ateny), Erechtejon, świątynię Hefajstosa (Tezejon).

Sztuka rzymska

Terminem sztuka starożytnego Rzymu określa się zazwyczaj sztukę tworzoną w Rzymie – mieście nad Tybrem oraz całym państwie złożonym z wielu prowincji i nie wykazującą żadnych ścisłych związków kulturowych z sztuką rodzimą konkretnego rejonu pozostającego pod panowaniem imperium, powstałą w okresie od VI w. p.n.e. do końca IV w., czyli momentu podziału cesarstwa na wschodnie i zachodnie.

Najlepiej zachowanymi przykładami malarstwa są freski zdobiące domy zasypanych popiołem po wybuchu Wezuwiusza w Pompejach. Pozwalają one na poznanie rozwoju tej gałęzi sztuki od połowy II w. p.n.e. do 79 r.Rzym wniósł ogromny wkład w rozwój architektury. Rzymianie udoskonalili i zastosowali na wielką skalę konstrukcje łukowe oraz sklepienia. Wynaleźli także cement (wykonany z wapna, popiołów wulkanicznych, wody i drobnych kamieni), opanowali technikę wyrobu zapraw wodoodpornych i tynków, a potem wypalania cegły. To wszystko umożliwiło im budowanie wielkich kompleksów architektonicznych. Do największych osiągnięć doszli Rzymianie we wznoszeniu monumentalnych budowli użyteczności publicznej, takich jak akwedukty, mosty, łaźnie, fora (rynki), świątynie. Do najbardziej znanych rzymskich budowli należą: Forum Romanum, Koloseum, Pantenon, a także termy, amfiteatry, mauzolea, akwedukty.

Malarstwo

Średniowiecze to czas gwałtownego rozwoju technik malarskich, głównie na desce: tempery, później oleju, a także fresku. Powszechna była tematyka religijna, na wschodzie Europy powstawały doskonałe ikony. Charakterystyczne dla średniowiecza jest hierarchiczne i idealistyczne przedstawianie postaci. Osoby ważniejsze są więc większe, a każda dobra postać jest piękna. Nie przywiązywano wielkiej wagi do realizmu anatomicznego, stąd liczne przekłamania w proporcjach ciała, "płaskość" postaci i obrazu. Malarstwo uzupełniano chętnie złotem, wykładając złotymi płatkami powierzchnię malowanej deski. Pod koniec średniowiecza lub na początku renesansu pojawił się pejzaż.

Teatr

• narodził się około V wieku p.n.e. i był bezpośrednio powiązany ze świętami ku czci boga Dionizosa (boga winnej latorośli); budowa teatrów na stokach gór, aktorzy (mężczyźni) ubrani w maski, peruki oraz buty na koturnach; początkowo na scenie występował jeden aktor, z czasem pojawił się drugi, a potem trzeci; w inscenizacji brał też udział chór (mężczyźni ubrani w kozie skóry), wykonujący pieśń kozłów (tzw. tragos)
• sztuki dramatyczne to tragedia (o podniosłym, patetycznym charakterze) oraz komiczne (zabawne, wesołe)
• Ajschylos, tragik grecki, na scenę teatru wprowadził drugiego aktora, jego autorstwa były następujące sztuki: "Oresteja", "Siedmiu przeciw Tebom", "Prometeusz skowany", "Persowie"
• Sofokles, drugi z wielkich greckich tragików, na scenę wprowadza trzeciego aktora, autor: "Antygony", "Króla Edypa", "Elektry"
• Eurypides, stworzył: "Medeę", "Hipolita", "Ifigenię w Taurydzie", "Cyklopa"
• Arystofanes, znany bardziej jako komediopisarz (choć tworzył także tragedie), autor takich sztuk jak: "Rycerze", "Chmury", "Osy", "Pokój", "Acharnejczycy"

Religia

- Rzymianie przyswoili sobie religię Greków, ich mity oraz wyobrażenia bogów, nadając im przy tym własne imiona; i tak rzymski Jowisz to grecki Zeus, Mars to Ares, Minerwa to Atena, Junona to Hera, Merkury to Hermes, Neptun to Posejdon, Diana to Artemida, Wenus to Afrodyta, Herkules to Herakles; w starożytnym Rzymie każda z rodzin posiadała swoje opiekuńcze bóstwo; wierzono że dzieckiem, w ciągu całego jego życia, opiekuje się 43 bóstwa

- chrześcijaństwo; podważyło dotychczasowy boski kult cesarza; było religią monoteistyczną; wywodziło się z wyznania mojżeszowego; święte księgi chrześcijaństwa to Stary i Nowy Testament; w starożytnym Rzymie, chrześcijan prześladowano; zmiana nastąpiła w roku 313 n.e., kiedy cesarz Konstantyn Wielki zrównał chrześcijaństwo z innymi religiami; z kolei w roku 380 n.e. Teodozjusz Wielki, wyniósł religię chrześcijańską do rangi wyznania panującego

Coś z językoznawstwa... Prezentacja o stylu potocznym, z przykładowym słowniczkiem i zadankami.

STYL POTOCZNY

Styl językowy w najprostszym ujęciu to sposób wyrażania określonej treści.Styl to wybór: tworząc komunikat dokonujemy wyboru, jakiego stylu użyć, aby nasza informacja była właściwie sformułowana i trafiła do odpowiedniego odbiorcy.
Stylu potocznego używamy na co dzień, w każdej sytuacji życiowej. Jest on charakterystyczny dla języka mówionego, wykorzystywany w swobodnej rozmowie, w prywatnych listach, w utworach literackich wprowadzany jest dla ożywienia wypowiedzi. Jest to pierwszy wariant języka jaki przyswajamy w swym życiu, ponieważ jest najprostszy i najbardziej konkretny. Pomaga zrozumieć i wyjaśnić nowe pojęcia oraz kontrolować wyrazy wieloznaczne i niejasne.Składa się na niego także slang młodzieżowy.

Potoczność w ustnej i pisanej odmianie języka

· Styl potoczny nie jest ograniczony wyłącznie do odmiany mówionej, ale jest w niej najbardziej rozwinięty.

· Język kolokwialny – typ polszczyzny potocznej, reprezentują go teksty reportażowe

· Obejmuje szeroką gamę wypowiedzi ustnych z ich wewnętrznym zróżnicowaniem gatunkowym oraz pisanych: listy, pamiętniki, reportaże, porady życiowe, artykuły, poradniki

· Potoczny – stale się zdarzający, często, na co dzień, powszechnie używanySkładniki stylu potocznego

· Utrwala obraz budowany z punktu widzenia prostego człowieka, odpowiada postawie zdroworozsądkowej, znajduje swój wyraz w strukturze słownictwa i jego organizacji semantycznej: frazeologizmach, przysłowiach jak i w zespole kategorii gramatycznych

· Słownictwo potoczne
Wyrazy powszechnie używane w najróżniejszych tekstach języka, wyrazy odnoszące się do podstawowych dziedzin zainteresowań przeciętnego człowieka, wyrazy bez których nie możemy się obyć przy definiowaniu innych wyrazów, podstawowe wyrazy gramatyczne; pełni rolę eksplikacyjną w stosunku do wyrazów bardziej złożonych – występuje jako definiens w definicjach słownikowych

· Wyróżnia się formę staranną i swobodną obejmującą poziom wymowy, słownictwa, konstrukcji morfologicznie-składniowych (występują np. orzeczenia zaimkowe: Co ona się umęczyła, u tego, nikt nie wie; orzeczenie z quasi-przytoczeniem: Puścił karabin i bęc, upadł; orzeczenie podwojone: wziął i zrobił); konstrukcji składniowych

· Wulgaryzmy są odpowiedzialne za eufemizację języka – używanie łagodniejszych określeń

Wartości stylu potocznego

· Antropocentryczny – człowiek w centrum rzeczywistości; stylowi temu przysługuje walor naturalności, pierwszego języka człowieka; ujmuje świat z pkt. widzenia konkretnego człowieka; nazwy odnoszące się do człowieka stanowią tu grupę najbardziej rozbudowaną (odniesienie do ciała człowieka, orientacja przestrzenna, odróżnianie wymiaru pionowego, wymiarów poziomych i nałożone na nie wartościowanie), są źródłami metaforyki, punktem odniesienia do miar; styl ten ma bogaty arsenał środków konatywnych: Człowieku, ty …; Słuchaj, kochanie, ja ….; Wyobraź sobie …

· Konkretny – skupia się na rzeczach i zjawiskach, które możemy dostrzec za pomocą zmysłów; fizyczne i biologiczne postrzeganie człowieka; dominują wyrazy konkretne, liczniejsze od abstraktów: nazwy ludzi, roślin, zwierząt, najbliższych przedmiotów, realiów życia codziennego, a także czasowniki nazywające podstawowe czynności fizyczne i psychiczne; w porównaniu z np. stylem naukowym, styl potoczny polega na małej komplikacji hierarchicznej słownictwa oraz na semantycznej dominacji słownictwa konkretnego ze średniego poziomu taksonomicznego,

Obrazowy – wynika z metaforycznego mówienia o rzeczach niewyobrażalnych w terminach zdarzeń wyobrażalnych, doświadczanych zmysłami (zachwycać się, przerażać pochodzące od: chwytania, rażenia)

· Jest królestwem kolektywności i typizacji – zawiera dość spójny, niezbyt wielki inwentarz elementów składniowych, porządkuje go na swój sposób

Cechy języka potocznego:

· Język potoczny spełnia kryteria stylowe,

· Styl ten zajmuje pozycję centralną w systemie stylów językowych
- skupia się na bezpośrednim, nieoficjalnym i naturalnym kontakcie z odbiorcą,

- pełen ekspresji, wyrazy nacechowane emocjonalnie (np. główka, łeb )

- często wzbogacony poczuciem humoru

- w wypowiedziach pojawiają się emocje i oceny
- Kolokwializmy ( przestań w końcu marudzić, skoczyłam po gazetę)
- wulgaryzmy
- Neologizmy językowe (nowopowstałe słowa nie zawsze zgodne z normą gramatyczną i ortograficzną, np. matma, pozdro),
- Obecność związków frazeologicznych ( ugryźć się w język, gruba ryba, ni z gruszki, niz pietruszki )
- Obecność zapożyczeń, przede wszystkim angielskich (spoko,hej,bye,ok)

- podobieństwo do stylu kolokwialnego i odmian regionalnych;

- potok składniowy;(Wiesz, wczoraj na ulicy podchodzi do mnie taki facet, zupełnie mi nieznany, i nie wiadomo dlaczego wita się ze mną serdecznie, w samym środku miasta witał się ze mną, osłupiałem, bo nie znałem go wcale, a on rzucał mi się na szyję i mówił coś o latach szkolnych, o dawnych latach, opowiada o swojej żonie, dzieciach, a ja głupio się poczułem, nie wiedziałem, kto to jest. )

- duża obrazowość; cisza, spokój, śpiew ptaków, zapach kwiatów wiosną i inne takie duperele

- bogata synonimika; (ogarniasz,kumasz,czaisz,rozumiesz)

- przewaga zdań pojedynczych nad złożonymi (Wiosną to jest nawet jako-tako. Słoneczko świeci. Można wyjść na spacer. ) oraz współrzędnie złożonych nad złożonymi podrzędnie; (Jak będzie ładnie to pójdziemy się przejść.)
- występują równoważniki zdań; (A bogać ni. To super.)

- zdania niepełne,

- Występują orzeczenia zaimkowe (Co ona się umęczyła, u tego, nikt nie wie;)
- Orzeczenie z quasi-przytoczeniem (Puścił karabin i bęc, upadł)

- orzeczenie podwojone: (wziął i zrobił)

- konwencjonalne połączenia wyrazowe o wyspecjalizowanych funkcjach tekstotwórczych, typu: co słychać? - elipsy (pominięcia jakiejś części zdania, której odbiorca może się domyślić z toku wypowiedzi) (Chcę chleba, Wypij wody)

- anakoluty czyli wypowiedzi zorganizowane pod względem składniowym tak, że ich poszczególne człony kłócą się z porządkiem logicznym zdania i są niepoprawne pod względem gramatycznym

- liczne powtórzenia; (Darł się i darł żebym przyszła, a mi się nie chciało wstać, ale w końcu poszłam.)

- dosadne porównania (np. Słońce jak balija)
Rola i funkcje stylu potocznego:
· Dominuje nad innymi stylami – jest przyswajany jako pierwszy w procesie akwizycji języka, jest używany najczęściej i przez największą liczbę osób, w najróżniejszych sytuacjach życiowych, zawiera zasób podstawowych form i sensów, utrwala podstawowe struktury myślenia i percepcji świata związane z elementarnymi potrzebami człowieka w elementarnych sytuacjach egzystencjalnych
-Pełni rolę bazy derywacyjnej dla pozostałych stylów językowych tzn. w jakiś sposób pochodzą od potocznego

· Pełni rolę tła, na którym funkcjonują style wyspecjalizowane

· Pełni funkcje: weryfikacyjną i odnowicielską – pozwala uchronić język przed deformacjami jakie grożą mu ze strony działalności językowej wyspecjalizowanej

· Elementy tego stylu wprowadza się do wypowiedzi publicznych w celu ich uwiarygodnieniaUżycie języka potocznego:
-głównie ma formę ustnego przekazu
-używany w rozmowach dotyczących spraw codziennych
-do takiego sposobu pisania zmierza prasa wysokonakładowa, czyli tzw. brukowce
- Jest to styl dialogów, listów, pamiętników.

Popularne są zamiany pierwszych sylab/dwóch liter np. Zamiast Damy radę, Ramy dadę.
Często wymawia się zamiast ą-o, em-ę itp., np. robio zamiast robią, jestę -zamiast jestem
Miękkie końcówki wypowiadane twardo, np. Mówi się cuker a nie cukier
Popularne są też skróty, np. Bd-będę, wgl.- wogóle,
Zapożyczenia z obcych języków przede wszystkim z angielskiego i rosyjskiego

Zamiast miękkich głosek wypowiada się twarde: zuper-super,

Słowniczek:
alko-alkohol

bujaj się- daj spokój, odczep się
cho-chodź

czaisz-rozumiesz
Hej, elo, siema- cześć

Jo- tak
Kimać – spać
Kumasz-rozumiesz
Lipa-szkoda/beznadziejnie
No-tak
No baa- oczywiście
Ogarniać-rozumieć
Paczeć-patrzeć

Pojazd- obrażenie kogoś, naśmiewanie się, pogarda

Pozamiatane- za późno, po sprawie

Pozdro- pozdrawiam

Spadaj-odczep się

Spoko,ok- dobra/dobrze,
Wszyscy w domu? - wszystko w porządku?

z czego ha? - Z czego się śmiejesz?

Z deka- czyli trochę, częściowo,
Z liścia - Uderzyć otwartą dłonią w twarz.Z buta- na piechotęZamknij się- bądź cichoZwała- śmiesznie,zabawnieYOLO- Raz się żyje

Zadania

1. Powiedz to samo w sposób bardziej oficjalny, unikając wyrażeń potocznych:

1) Jakiś facet pytał o Ciebie.

2) To jest zrobione po łebkach, na łapu capu.

3) Zabieraj stąd te bambetle !

4) Potrzebuję dwóch baniek na nowe jeansy.

5) Pożycz mi swojego phone'a, muszę zadzwonić po starego.

6) Co mi tu pan wciska taki szajs.

7) Dopiero teraz skumałeś, że chcieli Cię wyślizgać z tego interesu?

8) Maluch nie wyrobił na zakręcie i wpadł do rowu.

9) Nie zamierzam iść z buta. Mam brać taxi czy mnie podrzucisz?

10) Siema, jest dziś matma?

2. Wskaż jakimi środkami językowymi posłużył się Miron Białoszewski we fragmencie "Pamiętnika z powstania warszawskiego", stylizując język narratora na mowę potoczną, jak sądzisz dlaczego pisarz wybrał własnie ten sposób wysławiania się ?

Moja znajoma nauczycielka miała dwóch braci, którzy brali udział w akcji. Jeden - doroślejszy - zginął w potyczce. Drugi, chłopczyk, przy czymś tam pomagał. Latał. Tak było i wtedy.
One, to znaczy moja znajoma z matką (uciekły z Woli), siedziały w piwnicy, kiedy młodszy brat
był na Długiej. Wyleciała jego siostra, ta moja znajoma. Szukała. Po wybuchu. Bo mówili jej, ktoś, że ten mały tu był. I na tym skwerku, bez trawy wtedy, na gołej ziemi znalazła jego kawałek nogi
z bucikiem. Ktoś jednak mówił, że ten jej braciszek żyje i pewnie jest w tym szpitalu nowym. Chciała wejść. Ale nie puszczali. Bo dopiero się urządzali. Na drugi dzień szpitale były już zbombardowane. Irena P., kiedy ją spotkałem jeszcze w czasie powstania chyba tam na Starówce, mówiła
(bo też tam była zaraz wtedy), że łopatami zbierali wnętrzności.

3. Dobierz jak najwięcej określeń potocznych do podanych czasowników:

Zmyślać... - potoczne: …...........................................................................................................

…........................................................................................................................................................

Nic nie robić.. - potoczne:...............................................................................................................

….......................................................................................................................................................

Robić coś źle... - potoczne:................................................................................................................

….......................................................................................................................................................

Rozumieć... - potoczne: …...........................................................................................................

…........................................................................................................................................................

Motyw duchownego w literaturze i tekstach kultury - KONSPEKT

Jakby Waszym kochanym przyszło do głowy kazać Wam robić konspekty do różnych motywów i komuś trafił się akurat motyw duchownego to voilà macie gotowy :) Oczywiście na piąteczkę :P

Motyw duchownego

LITERATURA

1. Ksiądz Robak - „Pan Tadeusz” A.Mickiewicz (romantyzm)

• Ucieczka Jacka Soplicy przed hańbą i chęć odpokutowania zbrodni popełnionej w wyniku urażonej dumy.

• Ukrycie tożsamości pod postacią Księdza Robaka

• Wstąpienie do zakonu jako początek nowego, lepszego życia

• „Włożenie habitu” wyrazem głębokiej przemiany w psychice bohatera

• Oddanie się sprawom narodowym

• Pośmiertna rehabilitacja Bernardyna

2. Ksiądz Piotr - „Dziady” cz. III A.Mickiewicz (romantyzm)

• Człowiek pokorny, szlachetny, głęboko pobożny
  
• Bezgraniczna pokora i zaufanie wobec Boga
  
• Egzorcysta (Wypędzenie złego ducha z ciała Konrada)
  
• Widzenie księdza Piotra, mesjanistyczna wizja zbawienia świata, naród polski narodem wybranym,
  
• Nie czuje nienawiści do wrogów, nazywa ich braćmi.
  
• Gdziekolwiek się pojawi, czyni dobro i przynosi spokój.
  

3. Ojciec Augustyn Kordecki „Potop” H.Sienkiewicz (pozytywizm)

• przeor klasztoru jasnogórskiego
• odważny i rozważny bohater
  
• Ochrona Jasnej Góry przed kradzieżami i dewastacją ze strony wojsk szwedzkich
• W czasie przygotowań do obrony czuwa on nad wszystkim, a swym spokojem, słowami pociechy dodaje otuchy mnichom, żołnierzom oraz innym zgromadzonym.
  

FILM

1. Ksiądz Jerzy Popiełuszko „Popiełuszko. Wolność jest w nas.” reż. Rafał Wieczyński

• opowieść o życiu i pracy ks. Jerzego Popiełuszki w kontekście polskiej historii i kościoła.
• dzieciństwo na polskiej prowincji
• okres kształtowania się powołania w wojsku
• proces tworzenia się legendy księdza w czasie ciężkiej próby stanu wojennego
• tragiczna śmierć (bestialski mord) i pogrzeb gromadzący blisko pół miliona ludzi
• Film ukazuje ważne dla przyszłej postawy księdza wydarzenia z dzieciństwa i młodości jak również pierwsze oznaki rodzącego się po jego śmierci kultu.
• Opowieść o człowieku, który ze skromnego chłopaka z podlaskiej wsi stał się duchowym przewodnikiem narodu oraz symbolem odwagi w walce o wolność i prawdę.

2. Ksiądz Jan "Kto nigdy nie żył" reż. Andrzej Seweryn

• misjonarz pracujący w przeszłości w Afryce
• pomoc uzależnionej od narkotyków młodzieży,
• bardzo dobry kontakt i stosunki przyjacielskie z podopiecznymi
• biskup i przełożony księdza negatywnie nastawieni do jego kontaktów z narkomanami
• chęć zakończenia działalności księdza Jana i odesłanie go do Rzymu na dalsze studia
• badania okresowe wykazują zarażenie wirusem HIV
• samotny zadumany ksiądz przemierza warszawskie ulice
• odrzucenie ze strony matki
• najtrudniejsza w życiu próba - zmierzenie się ze swoją chorobą, posłannictwem i wiarą
• poszukiwanie schronienia i spokoju w odizolowanym od świata klasztorze
• Załamanie i zwątpienie w wiarę, odrzucenie leków
• ucieczka z klasztoru, spotkanie 3 młodych ludzi
• wątek miłosny księdza: zakochana w księdzu Marta pierwszym krokiem do powstania z upadku 
• spotkanie z Pawłem, jego przyjacielem i zarazem piosenkarzem, na koncert którego wybierała się poznana trójka drugim krokiem do powrotu do dawnego życia
• powrót do duszpasterstwa

TEKSTY KULTURY

1. "Zakochałam się w księdzu" Blog - http://zakochanawx.blog.pl/

• zakazany owoc smakuje najlepiej 
• ksiądz w roli idealnego kochanka 
• miłość od pierwszego wejrzenia 
• historia wspaniałej miłości dwojga ludzi 
• rodząca się miłość coraz bardziej zbliża do siebie tych dwoje 
• miłość rodzi grzech

2. "Hallelujah" w wykonaniu ks. Leonarda Cohena

• film, na którym irlandzki kapłan Ray Kelly śpiewa utwór z życzeniami dla nowożeńców do melodii Leonarda Cohena

• ksiądz przyjaźnie nastawiony do swoich wiernych

Filmik ukazujący popis księdza obiegł internet w bardzo szybkim tempie, stał się niejako teledyskiem, świadczącym o ogromnym talencie duchownego, jednak pomimo dobrych chęci, wywołało to wiele kontrowersji w środowisku duchowieństwa. Twierdzą oni, iż ksiądz na mszy reprezentuje Chrystusa dlatego nie powinien "popisywać się swoim talentem"

3. Ks. Jakub Bartczak "Powołanie" - teledysk

• Ks. Jakub Bartczak jest raperem, w rytmie Hip-hopu próbuje przekazać ludziom naukę kościoła. W swoich utworach zachęca do modlitwy, czytania pisma świętego, mówi o najważniejszych wartościach, takich jak wolność, wiara, czy powołanie...
• O tym ostatnim właśnie jest utwór "Powołanie" ksiądz mówi o odkryciu w sobie powołania. Nawołuje do walki o szczęście.
• Były chwile zwątpienia i zawahania, jednak wsłuchanie się w słowa Boga pomogły odnaleźć właściwą drogę
• "Bo warto pytać o swoje powołanie, by móc ogarnąć co jest w Bożym planie, Bo warto się modlić i postawić pytanie, by móc się mierzyć z życiowym zadaniem..."
• Ksiądz unowocześnia nauczanie kościoła, dzięki takiej formie może dotrzeć do większej liczby młodzieży, jest ich przyjacielem, ma z nimi dobre stosunki i dzięki temu łatwiej jest mu głosić Słowo Boże

"My z niego wszyscy..." Czyli Mickiewicz wieszczem, nawiązania do Pana Tadeusza.

'My z niego wszyscy...'' czy zgadzasz się z opinią Z. Krasińskiego, że bez twórczości A. Mickiewicza nie byłoby polskiego romantyzmu?Uzasadnij swój sąd odwołując się do twórczości autora ,,Pana Tadeusza'' i do innych utworów literackich nawiązujących do jego dzieł.

     Zygmunt Krasiński po śmierci Adama Mickiewicza, w liście do swego przyjaciela, napisał: "My z niego wszyscy..." są jednym z najsłynniejszych i zarazem najpiękniejszych nekrologów. Słowa te określają miejsce Mickiewicza w polskim życiu. Ten wielki człowiek, działacz i twórca głęboko i trwale zapisał się w naszej świadomości zbiorowej.
      Mickiewicz jest jednym z wielkich, polskich wieszczów narodowych, który ogromnie zasłużył sie dla swego narodu. Żył i tworzył w latach polskiej okupacji. Ukończył studia i jeszcze jako młody mężczyzna został zmuszony do wyjazdu z kraju. W wyniku procesu Filomatów i Filaretów aresztowano go i więziono w Wilnie, a następnie zesłano w głąb Rosji. W kraju pozostawił wszystko, co kochał: dom, rodzinę, a przede wszystkim ukochaną... Pierwsza, prawdziwa miłość Mickiewicza- Maryla Wereszczakówna- została w kraju, a kontakt między nimi zerwał się, co oczywiście nie równa się zakończaniu miłości. Mickiewicz, mimo iż po jakimś czasie poślubił inną kobietą, nigdy nie przestał myśleć o swej młodzieńczej miłości. Wiele podróżował poszukując swojego miejsca na ziemi. Jak nakazywała moda romantyczna zwiedził orient, czyli wschód, co owocowało, m.in. powstaniem "Sonetów Krymskich". O ogromnej wadze jego twórczości świadczy fakt, iż sama data początkowa polskiego romantyzmu jest nieoderwanie związaną z jego osobą, a mianowicie rok 1822, czyli wydanie jego pierwszego tomiku poezji zatytułowanego "Ballady i romanse". Wiele napisanych przez niego dzieł zawiera elementy jego autobiografii, dzięki czemu nie tylko dzieła, ale całe jego życie miało ogromne znaczenie dla Polski. Jest to wzór romantycznego poety: wybitna indywidualność, poeta-prorok wyrażający uczucia i tęsknoty całego narodu, duchowy przywódca. Jego najważniejsze dzieła to m.in. "Pan Tadeusz", "Dziady", "Oda do młodości", a także Sonety Krymskie i Liryki Lozańskie.       Konrad Wallenrod jest uznawany za najważniejsze dzieło romantyczne. Ukazany w nim został obowiązek wobec ojczyzny, przekonanie, że istotną rolę może odegrać nieprzeciętna jednostka. Poeta przedstawił tragizm narodu, który usiłuje wałczyć o wolność ojczyzny, ukazał walkę drogą podstępu, ale wiedział, że zdrada demoralizuje. "Konrad Wallenrod" przez ukształtowanie dokonań i wyborów głównego bohatera niesie w sobie przesłanie o konieczności podporządkowania działania dobru ojczyzny, nic więc dziwnego, że w narodzie nękanym niewolą, w którym ideały miłości do ojczyzny i walki narodowowyzwoleńczej stały na piedestale wartości, książka została przyjęta z tak wielkim uznaniem. Znaczenia utworu dla literatury polskiego romantyzmu nie sposób przecenić, a badacze wskazują także na wpływ powieści poetyckiej Mickiewicza na inne literatury europejskie, na przykład na słowacką wersję tego gatunku. Jest to dzieło, które inicjuje typ literatury romantycznej, który można nazwać nurtem prometejsko-patriotycznym. Głównym tematem tego nurtu jest zagadnienie walki o niepodległość kraju, a problem ten zdominuje problematykę kolejnych dzieł epoki.
    III część "Dziadów" jest wyrazem najgłębszych patriotycznych uczuć, obrazem cierpienia narodu w niewoli oraz obrazem walki z zaborcą, czyli zewnętrznym wrogiem kraju. Zawierają również wzór osobowy Polaka – patrioty, Mesjasza narodu, który przewodzi Polsce, dążąc do jej dobra i wolności. Także zawarty w utworze mesjanizm narodowy, w którym Polska jawi się jako Chrystus narodów, jest przesłanką do nazwania tego dzieła uniwersalnym. Dziady zawierają również ponadczasowy konflikt dobra ze złem, który reprezentują m.in. anioły i diabły, polscy patrioci i rosyjska arystokracja. Dziady są więc wyrazem i manifestem prawdziwego patriotyzmu oraz wiary w niezniszczalną moc narodu i jego wolność.
    "Pan Tadeusz" to najbardziej znane i najbardziej charakterystyczne działo Adama Mickiewicza. Poeta odmalował w nim obraz „utraconej ojczyzny” - ukochanej Litwy, „kraju lat dziecinnych”, do którego tęsknił przebywając na emigracji. Napisany regularnym 13-zgłoskowcem poemat nawiązuje w formie i tematyce do gatunku eposu, choć pierwotnym założeniem Mickiewicza nie było stworzenie dzieła o takiej przynależności gatunkowej. Utwór stopniowo rozrastał się pod jego piórem aż do monumentalnego, bo składającego się aż z dwunastu ksiąg. Można zastanawiać się, czy dzieło wielkiego wieszcza narodowego trafiło – zgodnie z jego zamierzeniami - „pod strzechy”. Nie ma chyba dzisiaj Polaka, który nie słyszałby o tym utworze. Mimo to wielu jest takich, którzy go nie czytali – a na pewno warto przebrnąć przez dziewiętnastowieczną składnię i leksykę po to, aby rozkoszować się przygodami polskiej szlachty, tak barwnie odmalowanymi w utworze.
Aby zrozumieć znaczenie dzieł tego poety dla polskiego romantyzmu należy odwołać się nie tylko do jego twórczości, ale także do utworów literackich nawiązujących do jego dzieł. Mickiewicz był duchowym przywódcą naszego narodu w okresie niewoli. Zagrzewał Polaków do walki o niepodległość, sławił poświęcenie dla ojczyzny, bohaterstwo, piętnował zaś ugodowość wobec zaborców oraz zdradę własnego narodu. Poszukiwał wciąż najskuteczniejszych form (metod) walki, a po klęsce listopadowej przekonywał jednoznacznie o potrzebie walki ogólnonarodowej. Propagował ideę uwolnienia i uwłaszczenia chłopów i upatrywał w tym akcie możliwość pozyskania ich do walki o niepodległość. Mickiewicz nie skupiał się na dziejach własnego narodu, lecz rozumiał i popierał dążenia innych narodów do wolności, co potwierdza jego stosunek do Rosjan oraz ideę zawarte w "Trybunie Ludów". Nie tylko słowem poetyckim, lecz także własnymi czynami poeta dowiódł umiłowania wolności, buntu przeciwko wszelkiej tyranii. Potwierdzeniem siły oddziaływania poezji Mickiewicza są "Syzyfowe prace" Stefana Żeromskiego i "Latarnik " Sienkiewicza, gdzie jest ukazany wpływ "Pana Tadeusza " i "Reduty Ordona" na przeżycia i postawy bohaterów tych dzieł. Mickiewicz wniósł do naszej literatury wiele nowych wartości do których należą: nowe gatunki literackie, ludowość, orientalizm oraz historyzm.         Dramat Sławomira Mrożka "Śmierć porucznika" już w tytule nawiązuje do utworu Mickiewicza „Śmierć pułkownika”. Ten tekst romantyczny mówi o śmierci Emilii Plater – bohaterki powstania listopadowego – która stała się sławna właśnie ze względu na wiersz Mickiewicza. Sama sceneria i rekwizyty jednoznaczne kierują nasze rozważania na kontekst dramatu Mickiewicza – nie chodzi jednak o hołd złożony wieszczowi – Mrożek ironizuje, wyszydza. Język jakim mówią postaci jest z jednej strony stylizacją, a nawet dosłownym cytatem z Mickiewicza, natomiast pojawiają się ironizujące współczesne wtrącenia „filologiczne katusze”, „odmęt idei”. Należy zauważyć, że Mrożek podważa wartość mitów romantycznych (bohaterowie nie są prawdziwi, zostali przekształceni w wyobraźni poety), a także wartość poezji romantycznej, której młodzież nie rozumie i uczy się jej z obowiązku, traktując to jak cierpienie i karę.       Utwory Mickiewicza są po dzień dzisiejszy wzorem pięknej i poprawnej polszczyzny. Stworzone przez niego wzorce nadal trwają w polskiej obyczajowości, a dzieła które tworzył pomagały tworzyć naszą tożsamość narodową. Jego dzieła są ogromna skarbnicą wzorców osobowych oraz motywów literackich, które po dziś dzień są wykorzystywane przez twórców kolejnych epok. 

Kolejna rozpraweczka o ciekawym temacie. Rozum czy serce? wg. fragmentu lalki

Czy w miłości lepiej słuchać głosu rozsądku, czy też oddać się namiętności? Rozważ problem i uzasadnij swoje stanowisko, odwołując się do podanego fragmentu "Lalki" , całego utworu Bolesława Prusa oraz innego tekstu kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.

       Na przestrzeni wieków myśliciele kolejnych epok polemizowali ze sobą co jest ważniejsze i bardziej wiarygodne: Rozum czy serce? Emocje zawładnęły epoką romantyzmu, wtedy też rozwinął się wybujały indywidualizm jednostek, natomiast racjonalizm, to główna wartość epoki oświecenia. Ten odwieczny dylemat głęboko jest zakorzeniony w obyczajowości ludzkiej.
Namiętności i rozsądek, to dwie z pozoru przeciwstawne sobie wartości, które w połączeniu z miłością stawiają przed nami jeszcze trudniejszy wybór. Miłość to taki stan, kiedy ciężko jest myśleć racjonalnie, emocje i namiętności nami kierujące doprowadzają często do tego, że nie potrafimy się oprzeć uczuciu, często oddajemy się chwili, a uczucie zagłusza nasz zdrowy rozsądek. Ciężko jest nam w takim stanie myśleć i postępować w zgodzie z nim.

       Według mnie, kochając należy poddać się namiętności, pozwolić sobie na odrobinę zapomnienia o realnym świecie i zaufać sercu, które z pewnością wskaże nam dobrą drogę. Oczywiście, nie mam na myśli sytuacji wyjątkowych, kiedy mamy do czynienia z przemocą, czy innymi tego typu zachowaniami, z całą pewnością należy wtedy dostrzec zło i nie pozwolić, aby miłość przynosiła nam tak ogromny ból. Sądzę jednak, że czasem lepiej znieść odrobinę cierpienia i walczyć o swoje uczucia, aby przetrwać to co najtrudniejsze i zyskać szczęście...

      Przytoczony fragment pochodzi "Lalki" B. Prusa, czyli jednego z najważniejszych dzieł polskiego, dojrzałego realizmu. Jest to rozmowa głównego bohatera ze swoim przyjacielem. Wokulski opowiada się po stronie uczuć, dla miłości jest w stanie poświęcić wszystko, natomiast Rzecki próbuje przemówić do niego głosem rozsądku, zarzuca przyjacielowi, ze zatracił się w miłości do Izabeli Łęckiej, czuje, że bardzo pomylił się w stosunku do przyjaciela. Nie rozumie jak można narażać własne życie i dobre imię dla zdobycia majątku, a następnie stracić go próbując zaimponować jakiejś kobiecie. Myślał, że Wokulski miał ogólniejsze cele. Stanisław bardzo oburza się na te słowa, uważa, że zrobił dla ogółu tak wiele, ze teraz ma prawo skupić się na własnym szczęściu. Ma już dość postępowania tak jak chcą inni i jak będzie mądrze. Pragnie oddać się swemu uczuciu i za wszelką cenę zbliżyć się do ukochanej. Niestety uczucie zaślepia na tyle, ze nie jest on w stanie dostrzec interesowności Izabeli, która jest materialistką. Omal nie dochodzi do kłótni pomiędzy nim i jego przyjacielem, który stara się przemówić mu do rozsądku i ukazać, ze nie należy tak bardzo poświęcać się dla kobiet. Sam miał przykre doświadczenie i chce ostrzec przyjaciela przed podobnym zatraceniem się w uczuciach. Stanisław jednak broni swego uczucia i ukochanej, tłumaczy się tym, ze on tak samo jak każdy inny ma prawo do szczęścia i do miłości.

W całości utworu Wokulski jest przedstawicielem romantyzmu i pozytywizmu. Kieruje się w życiu uczuciami, ale także propaguje pragmatyzm, czyli wszystko co robi ma swój cel. W młodości był subiektem, pracował jako kelner w winiarni u Hopfera, gdzie poznał Rzeckiego, z którym następnie zamieszkał i dzięki któremu mógł się edukować. Przerwał jednak naukę, by zaciągnąć się do oddziału powstańczego. Został zesłany i z niewielką sumą pieniędzy powrócił do kraju, następnie wziął ślub z Małgorzatą Minclową. Po jej śmierci odziedziczył dużą sumę pieniędzy i jeden z warszawskich sklepów. Wdowiec zamknął się w sobie i całkowicie oddał pracy, odmiana nastąpiła dopiero kiedy Rzecki namówił go na pójście do teatru, gdzie po raz pierwszy spotkał pannę Łęcką. Zakochał się w niej już od pierwszego wejrzenia, pomimo tego, że nie zamienił z nią nawet jednego słowa popada w takie zafascynowanie jej osobą, że jest w stanie zrobić wszystko, żeby tylko mieć u niej jakiekolwiek szanse. Zaczyna od wyjazdu na wojnę rosyjsko-turecką, gdzie dorobił się dużego majątku, który pozwolił mu na otwarcie kolejnego sklepu. Wiedział, że Izabela go nie kocha, a mimo to próbował o nią zabiegać na wiele sposobów. Na każdym kroku idealizował jej osobę, nie chciał uwierzyć w jej złe postępowanie, dopóki nie dostrzegł tego na własne oczy i nie usłyszał jej rozmowy ze Starskim. Ogromne uczucie i zaślepienie miłością doprowadziło go do próby samobójczej. Na jego przykładzie można dostrzec, że zupełne poddanie się emocją nie zawsze jest dobre.

      Kolejnym dziełem, do którego warto się odnieść w tym temacie, jest powieść epistolarna Goethego - "Cierpienia młodego Wertera". Historia miłości Wertera i Lotty przypomina wiele innych, znanych z literatury romansów. Tym razem, również młodzieniec zakochuje się od pierwszego wejrzenia. Jest zafascynowany nie tylko urodą kobiety, ale także jej dobrocią i opiekuńczością nad młodszym rodzeństwem i schorowanym ojcem. Ich pierwsze spotkanie ma miejsce na balu, kiedy to Werter dowiaduje, że kobieta odwzajemnia jego uczucie, niestety jest ona prawie zaręczona z kimś innym. Werter przeżywał najpiękniejsze chwile w swoim życiu i opisywał je w listach do swego przyjaciela. Wkrótce miłość stała się sensem jego życia. Nie tylko idealizował swoją wybrankę, ale nie mógł myśleć o niczym innym. Sytuacja się odmienia, gdy po sześciu tygodniach nieobecności powraca narzeczony Lotty. Werter zaczyna odczuwać zazdrość o ukochaną, lecz nie ma odwagi podjąć jakichkolwiek działań i usuwa się w cień. Targany emocjami nie potrafi znaleźć dla siebie miejsca. Wyjeżdża do innego miasteczka, a tam próbuje znaleźć ukojenie w pracy w poselstwie. Początkowo nie może przestać myśleć o ukochanej, aż wreszcie zdaje sobie sprawę, że nigdy nie będzie mógł z nią być. Postanawia zakończyć ten związek i wysyła do kobiety wiadomość o rozstaniu. Przez jakiś czas wydaje mu się, że uporał się z własnymi uczuciami i zapomniał o miłości. Jednak, gdy dowiaduje się o ślubie Lotty z Albertem, zdaje sobie sprawę, że nigdy nie przestał jej kochać. Z całego serca zazdrościł Albertowi, nie może się powstrzymać i po dziesięciu miesiącach od rozstania powraca do domu nowożeńców. Jego częste wizyty stają się z czasem kłopotliwe dla całej trójki bohaterów. Uczucia Wertera wobec Lotty zdają się być jeszcze silniejsze niż wcześniej.

      Młodzieniec orientuje się, że nie jest już mile widzianym gościem w domu Alberta. Z nieszczęścia postanawia popełnić samobójstwo, lecz zanim to zrobił spotkał się ostatni raz z ukochaną i wziął ją w ramiona. Gdy odwzajemniła jego pocałunek, przekonał się, iż naprawdę go kochała. Była to ostatnia przyjemna chwila w życiu młodzieńca. Po napisaniu pożegnalnego listu Werter strzelił sobie w głowę z pistoletu należącego do Alberta.

Kobieta nie potrafiła złamać danego słowa narzeczonemu, a Werter nie miał na tyle odwagi, by przejąć inicjatywę. Przez to oboje kochankowie cierpieli wielkie katusze, które w ostateczności doprowadziły do samobójstwa Wertera, a Lottę wpędziły w chorobę. Obojgu kochankom zabrakło odwagi i zdecydowania do tego, żeby zrealizować swoje marzenia. Ich miłość padła ofiarą moralnych konwenansów, romantycznej bierności i apatii.
      Dwaj powyżsi bohaterowie są przykładami ogromnej mocy miłości, która sprawia, że ciężko jest postępować racjonalnie. W obu przypadkach jednak uczucie kończy się tragedią, doprowadzeni do skraju załamania mężczyźni targnęli się na własne życie. Można z tego wywnioskować, że zachowanie zdrowego rozsądku mogłoby uchronić tych bohaterów przed takim nieszczęściem. Każdy pragnie kochać i być szczęśliwym, tak też było w przypadku opisanych mężczyzn, niestety jednak moc uczucia w tych historiach okazała się zdradliwa. Nadal jednak pozostaję przy swojej opinii, ze w miłości najważniejsze są uczucia, a rozum pomaga jedynie kontrolować nasze zachowania. Nie należy tracić nadziei i porzucać miłości, tylko dlatego, że pojawiła się niewielka przeszkoda.